"Khi não mệt mỏi, hãy đến bảo tàng mỹ thuật"

Trong guồng quay bận rộn và mỏi mệt của cuộc sống hiện đại, ai cũng từng khao khát tìm cho mình một lối thoát. Khi ngay cả việc sống thường ngày cũng trở thành gánh nặng, bản năng con người sẽ trỗi dậy, tìm đến những trải nghiệm cảm giác mới mẻ để hồi phục những vết thương và thiếu hụt trong thân thể lẫn tinh thần. Đó là lý do tại sao chúng ta tìm đến những hoạt động sáng tạo như cắm trại giữa thiên nhiên, đọc một cuốn sách cảm động, xem một bộ phim hay, hay đắm chìm trong trò chơi thực tế ảo – dù ta không nhận ra – bởi não bộ của chúng ta biết rằng những điều ấy có khả năng làm mới tâm trí một cách mạnh mẽ.

Trong cuốn sách nổi bật gần đây tại các nước phương Tây “Khi não quá tải, hãy đến bảo tàng mỹ thuật”, Susan và Ivy – hai nhà nghiên cứu về tác động của nghệ thuật lên não bộ – đã mang đến một cái nhìn toàn diện về sức mạnh đa chiều của nghệ thuật thông qua những phát hiện khoa học thú vị và các cuộc gặp gỡ trực tiếp với nghệ sĩ. Cuốn sách, từng được New York Times vinh danh là sách bán chạy và được Bloomberg chọn là sách của năm, tập trung vào khái niệm “thần kinh mỹ học (neuroaesthetics)” – lĩnh vực khoa học giải mã trải nghiệm thẩm mỹ bằng phương pháp khoa học, và hiện vẫn đang được nghiên cứu sôi nổi. Gần đây, các nhà khoa học đã phát hiện ra rằng, khi ngắm nhìn một tác phẩm nghệ thuật nguyên bản trong viện bảo tàng, não bộ sẽ phản ứng cảm xúc mạnh gấp 10 lần so với khi nhìn bản sao. 

Dựa trên lý thuyết thần kinh dẻo – cho rằng não bộ thay đổi tùy theo những gì chúng ta nhìn, nghe và trải nghiệm – cuốn sách đưa ra những lý giải khoa học cho những điều ta thường chỉ cảm nhận bằng trực giác, khiến nghệ thuật trở nên gần gũi hơn bao giờ hết.

Vậy thần kinh mỹ học đang hiện diện trong đời sống chúng ta như thế nào?

“Khi não quá tải, hãy đến bảo tàng mỹ thuật” trình bày một cách tỉ mỉ ảnh hưởng của cảm quan nghệ thuật đến cả đời sống cá nhân và xã hội. Những nghiên cứu mới cho thấy, các trải nghiệm thẩm mỹ như nghe nhạc hay chơi game có thể kích hoạt các mạng lưới thần kinh, giúp cải thiện tình trạng của người mắc chứng giảm chú ý, Alzheimer hay các rối loạn nhận thức. Không chỉ trong y học, kiến trúc cũng đang ứng dụng nghệ thuật để phục hồi tinh thần: khi đại dịch COVID-19 khiến các bệnh viện quá tải, một bệnh viện tại New York đã thiết kế không gian thân thiện với thiên nhiên để nhân viên y tế có thể được “nạp năng lượng” chỉ trong thời gian nghỉ ngắn.

Sức mạnh của nghệ thuật còn thể hiện rõ trong giáo dục. Một giáo sư tại Đại học McGill (Canada) đã bị sốc khi phát hiện rằng, sau một năm kết thúc học kỳ, sinh viên chỉ còn nhớ 10% nội dung bài giảng. Ông đã đưa âm nhạc vào giảng dạy để kích hoạt vùng ghi nhớ, suy luận và ngôn ngữ trong não, giúp thông tin được lưu giữ lâu dài hơn.

Ngay cả Starbucks cũng từng “cầu viện” đến nghệ thuật để hồi sinh thương hiệu. Năm 2008, khi doanh số và lòng trung thành của khách hàng sụt giảm nghiêm trọng, hãng đã tổ chức một workshop sáng tạo xoay quanh biểu tượng văn hóa – ban nhạc The Beatles. Cuộc trò chuyện giữa các nhà lãnh đạo đã trở thành chất xúc tác để Starbucks định hình lại hình ảnh thương hiệu theo hướng tinh tế hơn, từ đó thay đổi toàn bộ diện mạo của hãng trong vòng ba năm tiếp theo.

Seth Godin đã từng nói: “Nghệ thuật là phép màu khiến chúng ta trở nên tốt đẹp hơn.” Quả thật, vẻ đẹp ẩn chứa trong nghệ thuật có thể trở thành bước ngoặt của cuộc đời.

Năng lượng sáng tạo từ nghệ thuật còn có khả năng chữa lành những tổn thương sâu kín trong tâm hồn. Hãy nghĩ đến những nỗi đau lặp đi lặp lại hằng ngày – ký ức chiến tranh của cựu binh, những hình ảnh ám ảnh mà lính cứu hỏa chứng kiến tại hiện trường... Những nỗi đau khó diễn tả bằng lời ấy, nếu không được giải tỏa, sẽ dần khiến con người thu mình lại. Khi ấy, việc tạo ra một chiếc mặt nạ phản chiếu chính mình hay kiên trì vẽ tranh chi tiết có thể giúp tinh thần dần hồi phục. Nghệ thuật trở thành phương tiện biểu đạt những tổn thương không thể diễn tả bằng lời – giúp con người tìm lại tiếng nói nội tâm đã mất.

Từ những việc nhỏ như nguệch ngoạc vài nét vẽ để xả stress, viết nhật ký để trút nỗi lòng, nghe danh sách nhạc yêu thích để xoa dịu lo âu, đến việc kết thúc ngày bằng một vở kịch hay buổi triển lãm – nghệ thuật có thể bắt đầu ngay hôm nay, trong từng khoảnh khắc của đời sống. Nó chăm sóc tinh thần, chữa lành cơ thể, kết nối con người với nhau và mang đến hạnh phúc giản dị. 

Với cuốn sách được đông đảo người yêu nghệ thuật đón nhận này, bạn sẽ mở ra một thế giới cảm quan mới và khám phá chính mình mỗi ngày theo cách đầy bất ngờ và sâu sắc.