Khi Câu Hỏi "Ai Mua Bức Tranh Này?" Quan Trọng Hơn Chính Bức Tranh

Trong một phiên đấu giá nghệ thuật cao cấp, giữa những tiếng thì thầm và những cái gật đầu kín đáo, câu hỏi quan trọng nhất thường không phải là "Bức tranh này có đẹp không?" hay "Nó nói lên điều gì?". Thay vào đó, câu hỏi đầy quyền lực được rỉ tai nhau là: "Ai đã mua nó?" Trong thế giới nghệ thuật ngày nay, nhà sưu tầm không còn đơn thuần là người mua. 

Họ đã trở thành một thế lực, một người kiến tạo nên giá trị và viết nên câu chuyện cho tác phẩm. Giá trị của một tác phẩm nghệ thuật không còn nằm ở tính độc bản hay phẩm chất nghệ thuật nội tại của nó, mà nằm ở bối cảnh sở hữu và "vốn tự sự" mà nó mang theo. Việc sưu tầm, do đó, không còn là một hành động thể hiện gu thẩm mỹ, mà đã trở thành sự trình diễn và thể chế hóa cho những khao khát của chủ nghĩa tư bản.

Từ Gu Thẩm Mỹ Đến Vị Thế Xã Hội 

Lịch sử đã chứng kiến sự biến đổi trong vai trò của nhà sưu tầm. Vào thời Phục Hưng, giới quý tộc dùng bộ sưu tập để khẳng định địa vị. Đến giữa thế kỷ 20, những nhân vật như Peggy Guggenheim định hình nên mô hình "nhà bảo trợ - sưu tầm" khi khám phá ra các tài năng mới. Và gần đây hơn là những "nhà tạo lập thị trường" như Charles Saatchi, người đã chiến lược hóa việc đưa một thế hệ nghệ sĩ ra ánh sáng. 

Hành động của họ không chỉ đơn thuần là sự sành sỏi, mà là một chiến lược để định vị bản thân như một người có quyền phán quyết về giá trị. Sưu tầm giờ đây đã trở thành một chiến lược thị giác để phô diễn vị thế của một người trong hệ thống phân cấp của vốn và văn hóa.

"Checklist" Của Nhà Sưu Tầm Hiện Đại: 5 Câu Hỏi 

Quyết Định Giá Trị Ngày nay, một nhà sưu tầm hiếm khi quyết định dựa trên gu thẩm mỹ cá nhân đơn thuần. Ánh nhìn của họ được kết nối với một mạng lưới phức tạp của các định chế, truyền thông và tài chính. Một tác phẩm nghệ thuật ngày càng được định giá dựa trên năm câu hỏi sau: Ai đã sở hữu nó? (Sự bảo chứng từ các nhà sưu tầm hàng đầu khác).

 Bảo tàng nào đã mua nó? (Sự công nhận của các định chế nghệ thuật). Khả năng bán lại ra sao? (Tính thanh khoản và hồ sơ đấu giá). Nó mang thông điệp xã hội gì? (Các vấn đề về giới, chính trị, bản sắc...). 

Nó có đang là "trend" không? (Mức độ phủ sóng trên truyền thông). Trong cơ chế này, chính hành động "sở hữu" của nhà sưu tầm đã trở thành thương hiệu cho tác phẩm. Tác phẩm nghệ thuật bị giản lược thành một dấu hiệu mang tính biểu tượng, một món hàng hóa văn hóa, và nhà sưu tầm nổi lên như người thẩm định giá trị nghệ thuật cuối cùng.

Nghệ Thuật Như Một "Ngôn Ngữ Của Giới Thượng Lưu" 

Nhà xã hội học Pierre Bourdieu từng lập luận rằng "vốn văn hóa" và gu thẩm mỹ là công cụ để tái tạo cấu trúc giai cấp. Áp dụng vào thị trường nghệ thuật, hành động sưu tầm các tác phẩm giá trị cao không chỉ là một thú vui thẩm mỹ, mà còn là một nỗ lực để khẳng định hoặc nâng cao vị thế xã hội. 

Khi một nhà sưu tầm trẻ nói rằng họ "mua một tác phẩm nghệ thuật thay vì một chiếc xe sang", chúng ta không nên chỉ hiểu đó là sự đa dạng hóa tài sản. Đó là một sự tái định nghĩa về bản sắc mang tính biểu tượng. 

Một chiếc siêu xe có thể được nhiều người hiểu, nhưng một bức tranh tối giản lại là một "mã code" mà chỉ những người "đủ tiêu chuẩn" mới có thể giải mã. Nghệ thuật, do đó, trở thành một ngôn ngữ của sự loại trừ, một loại vốn biểu tượng khép kín để mã hóa đẳng cấp.

Mua "Câu Chuyện", Dựng "Huyền Thoại" 

Ngày nay, nhà sưu tầm không chỉ mua một vật thể. Họ mua cả một câu chuyện: bối cảnh chính trị, diễn ngôn về bản sắc, và các thông điệp xã hội. Cảm giác thực hiện một "thương vụ chính nghĩa" mang lại cho họ cả sự biện minh về đạo đức lẫn vốn văn hóa. 

Ví dụ, các tác phẩm về khủng hoảng tị nạn, các sắp đặt nghệ thuật về nữ quyền, hay những bức tranh nhấn mạnh tính đặc thù của một vùng miền thường được định giá cao hơn vì sức nặng chính trị của chúng. Bằng cách mua chúng, nhà sưu tầm tự đặt mình vào vai một tác nhân trong các diễn ngôn văn hóa đang diễn ra. 

Một bức tranh được trang bị bởi một câu chuyện sẽ trở thành nguyên liệu thô cho sự tự trình diễn của người sở hữu. Một nhà sưu tầm nam mua nghệ thuật nữ quyền sẽ thể hiện mình là người có gu "cấp tiến". Một người châu Âu mua tác phẩm của nghệ sĩ Hàn hải ngoại sẽ thể hiện mình có sự nhạy cảm toàn cầu.

Nhà sưu tầm không còn là người mua thụ động. Họ là những người đồng kiến tạo nên câu chuyện và giá trị. Điều quan trọng không còn là hình thức hay sự thử nghiệm của tác phẩm, mà là chủ nhân của nó và vị trí của nó trong một nền kinh tế biểu tượng lớn hơn. 

Vậy, nghệ thuật còn có thể hoạt động với tư cách là nghệ thuật đến đâu? Khi một tác phẩm không còn là đối tượng để diễn giải, mà trở thành một con dấu xác nhận xã hội, làm thế nào để phẩm giá thẩm mỹ của nó có thể tồn tại? 

Giờ đây, chúng ta phải tự hỏi chính mình: Bạn muốn "thấy" tác phẩm nghệ thuật, hay bạn muốn được người khác "thấy" thông qua tác phẩm nghệ thuật đó? 

Câu hỏi này không còn là về nhận thức, mà là về điều kiện tồn tại của nghệ thuật trong một thời đại mà mọi thứ đều bị "vật hóa". Trong kỷ nguyên này, sưu tầm không phải là sự nối dài của gu thẩm mỹ, mà là sự biểu hiện của quyền lực. 

Và nghệ thuật, nếu không tự mình phản biện lại chính nó, có nguy cơ bị ngôn ngữ của đồng vốn viết đè lên hoàn toàn.