Phong tục cúi chào (인사) trong văn hóa Hàn Quốc - Ngôn ngữ của sự kính trọng

Trong bất kỳ nền văn hóa nào, nghi thức chào hỏi luôn giữ vai trò quan trọng, bởi đó là “cửa ngõ” mở đầu cho giao tiếp và cũng là tấm gương phản chiếu nền tảng văn hóa của cả một dân tộc. Ở Hàn Quốc, nghi thức chào cúi gập người, gọi là 인사 (Insa), đã tồn tại hàng trăm năm như một biểu tượng của lễ nghĩa. Với người Hàn, cách cúi chào không chỉ để thể hiện phép lịch sự, mà còn là sự bày tỏ tôn trọng, lòng khiêm nhường, và duy trì trật tự xã hội.

Trong xã hội truyền thống, người Hàn chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ tư tưởng Nho giáo du nhập từ Trung Hoa. Điều này hình thành một hệ giá trị coi trọng thứ bậc, kính trên nhường dưới, và đặt lễ nghĩa vào trung tâm. Chính vì thế, lễ cúi chào dần trở thành chuẩn mực đạo đức xã hội, được gìn giữ cho đến ngày nay, ngay cả khi Hàn Quốc đã bước sang thời kỳ hiện đại hóa.

Các hình thức cúi chào

Cúi chào ở Hàn Quốc có nhiều mức độ, tùy thuộc vào mối quan hệ, hoàn cảnh và ngữ cảnh giao tiếp.

1-Cúi đầu nhẹ (약식 인사 – khoảng 15 độ):
Dùng trong các tình huống thường ngày, khi gặp gỡ bạn bè, đồng nghiệp ngang hàng, hoặc chào hỏi nhanh ngoài đường. Đây là hình thức phổ biến nhất trong đời sống hiện đại, đặc biệt ở nơi công sở.

2-Cúi chào vừa (보통 인사 – khoảng 30 độ):
Thường dùng khi chào cấp trên, người lớn tuổi, thầy cô, hay khách hàng. Đây là cử chỉ thể hiện sự lịch sự, kính trọng, thường thấy ở môi trường học đường và công việc.

3-Cúi chào sâu (정중 인사 – từ 45 đến 90 độ):
Được thực hiện trong những dịp trang trọng, khi muốn bày tỏ lòng biết ơn hoặc sự hối lỗi sâu sắc. Trong các lễ nghi truyền thống như Seollal (Tết Nguyên Đán) hay Chuseok (Tết Trung thu), con cháu sẽ cúi lạy sâu trước ông bà, tổ tiên để thể hiện lòng hiếu kính. Đây không chỉ là cử chỉ lễ nghĩa mà còn mang ý nghĩa tâm linh, kết nối con cháu với cội nguồn.

Ngoài ra, cúi chào còn kết hợp với lời nói. Người Hàn thường chào bằng cụm từ “안녕하세요” (Xin chào) kèm theo cúi đầu nhẹ, hoặc “안녕하십니까” (Kính chào) trong trường hợp trang trọng.

Triết lý văn hóa ẩn chứa

Đằng sau nghi thức cúi chào tưởng chừng đơn giản là cả một hệ thống triết lý văn hóa sâu xa.

1-Ảnh hưởng Nho giáo:
Nho giáo đề cao “lễ” và “hiếu”. Chính vì thế, cúi chào không chỉ là hành vi xã giao mà còn phản ánh trật tự tôn ti trong gia đình và xã hội. Người trẻ phải cúi chào người già, cấp dưới chào cấp trên, học trò chào thầy cô. Điều này duy trì sự kính trọng và củng cố mối quan hệ dựa trên đạo lý truyền thống.

2-Âm – Dương và khiêm nhường:
Cúi người đồng nghĩa với việc hạ thấp bản thân trước người khác, một biểu hiện của sự khiêm nhường. Đây là đức tính được coi trọng trong văn hóa Hàn, bởi nó tạo nên sự hài hòa giữa các mối quan hệ, giảm bớt xung đột và giữ vững sự tôn trọng lẫn nhau.

3-Sợi dây gắn kết cộng đồng:
Một xã hội có trật tự rõ ràng sẽ duy trì được sự ổn định. Cúi chào, do đó, không chỉ là hành vi cá nhân mà còn là cơ chế xã hội để duy trì sự hài hòa, khiến mỗi người ý thức về vai trò và vị trí của mình.

Ứng dụng trong đời sống hiện đại

Dù xã hội Hàn Quốc ngày nay đã thay đổi nhiều, nghi thức cúi chào vẫn hiện diện trong mọi khía cạnh đời sống.

-Trong công sở: Nhân viên cúi chào khi gặp sếp hoặc đồng nghiệp mới. Trong các công ty Hàn Quốc, đặc biệt là doanh nghiệp truyền thống, cúi chào là “nghi thức bắt buộc” để thể hiện sự chuyên nghiệp.

-Trong giáo dục: Học sinh, sinh viên cúi chào thầy cô đầu giờ và cuối giờ học, như một nghi thức tri ân.

-Trong thương mại dịch vụ: Nhân viên nhà hàng, khách sạn, cửa hàng thời trang cúi chào khách hàng như một lời mời gọi và cảm ơn. Đặc biệt, cúi chào kèm lời “어서오세요” (Xin mời vào) là hình ảnh quen thuộc với du khách.

-Trong gia đình - lễ hội: Vào dịp Seollal hay Chuseok, con cháu cúi lạy cha mẹ, ông bà. Đây là khoảnh khắc thiêng liêng, nơi giá trị gia đình và đạo hiếu được tái khẳng định.

Giá trị và ý nghĩa đương đại của lễ cúi chào (인사)

1. Tính bền vững của một nghi thức trong thời đại thay đổi

Dù Hàn Quốc đã trải qua công nghiệp hoá, đô thị hoá và toàn cầu hoá nhanh chóng, nghi thức cúi chào vẫn tồn tại vì nó được thể chế hoá vào rất nhiều cấu trúc xã hội: giáo dục (học đường dạy phép lịch sự), gia đình (lễ tết, ứng xử với bề trên), doanh nghiệp (quy tắc ứng xử), và nghi lễ quốc gia (đón tiếp, tưởng niệm). Khi một hành vi trở thành phần của các “thói quen thể chế” như vậy, nó khó biến mất chỉ vì thay đổi kinh tế mà thường được biến đổi để phù hợp với ngữ cảnh mới. Do đó, cúi chào đôi khi không còn là bắt buộc về hình thức, nhưng vẫn tiếp tục là một “mẫu hành vi” được tái sản xuất qua thế hệ.

2. Cúi chào như công cụ của truyền thông văn hoá (media amplification)

Làn sóng Hallyu (phim, nhạc, truyền hình) làm tăng tần suất xuất hiện của nghi thức cúi chào trong sản phẩm giải trí và quảng bá. Khi thần tượng, diễn viên, MC trên màn ảnh cúi chào — hình ảnh ấy được lặp đi lặp lại trước hàng triệu khán giả trong và ngoài nước. Hiệu ứng này có hai chiều:

• Nội bộ (domestic): củng cố thói quen, khẳng định giá trị lịch sự trong đời sống thường nhật.
• Toàn cầu (global): biến cúi chào thành một “dấu hiệu nhận diện văn hoá” của Hàn Quốc, người nước ngoài nhìn thấy cúi chào trong concert, trên sân bay hay trên TV và liên hệ trực tiếp với văn hoá Hàn. Việc fans quốc tế mô phỏng hành động này cũng làm nghi thức trở nên “quốc tế hoá” ở mức biểu tượng.

3. Chức năng biểu tượng trong ngoại giao và thương hiệu quốc gia

Trong nghi lễ ngoại giao, công vụ và đón tiếp chính thức, cách cúi chào được xử lý thận trọng như một phần của nghi thức ngoại giao: nó biểu thị thái độ tôn trọng, kỷ luật và tính trang nghiêm. Ở tầng vĩ mô, hình ảnh cộng lại này góp phần xây dựng thương hiệu văn hoá quốc gia: Hàn Quốc được nhìn nhận là nơi có phép tắc, lễ nghĩa, một yếu tố mềm hỗ trợ các ngành công nghiệp văn hoá, du lịch và xuất khẩu văn hoá.

4. Tính linh hoạt - tiếp nhận, biến thể và “hòa nhập” với văn hoá khác

Nghi thức cúi chào không tồn tại trong chân không: khi Hàn tương tác với phương Tây và các nền văn hoá khác, cúi chào đã biến thể, xuất hiện dưới dạng bắt tay kèm cúi nhẹ, hoặc cúi nhẹ thay cho bắt tay trong một số hoàn cảnh. Trong cộng đồng di cư hay môi trường đa văn hoá, người Hàn thế hệ sau có xu hướng điều chỉnh: giữ cúi chào trước người lớn, nhưng sử dụng bắt tay ở môi trường quốc tế. Sự điều chỉnh này cho thấy nghi thức có khả năng thích ứng, đồng thời vẫn giữ được ý nghĩa cốt lõi : tôn trọng đối phương.

5. Mâu thuẫn, tranh luận và tính biểu diễn

Trong xã hội hiện đại có nhiều áp lực hướng tới bình đẳng và phi thứ bậc, nên hành vi mang tính lễ nghĩa như cúi chào đôi khi bị nhìn nhận là tự động hoá, hay thậm chí “mang tính hình thức”. Một số luồng tranh luận đáng lưu ý:

-Tính chân thành vs biểu diễn: Khi cúi chào trở thành “phép lịch sự bắt buộc”, giá trị biểu cảm có thể giảm nếu người thực hiện chỉ làm cho xong thủ tục.

-Vấn đề giới và quyền lực: Có phê phán rằng nghi thức truyền thống từng củng cố vai trò giới và thứ bậc gia đình; khi xã hội thúc đẩy bình đẳng giới, một số nghi thức bị xem xét lại về ngữ cảnh và ý nghĩa.
Những tranh luận này không nhất thiết dẫn tới xóa bỏ, nhưng thúc đẩy quá trình phê phán và tái định nghĩa nghi thức cho phù hợp với tiêu chuẩn đạo đức đương đại.

Lễ cúi gập người (인사) của Hàn Quốc không chỉ là nghi thức chào hỏi, mà là biểu tượng của cả một nền văn hóa. Nó phản ánh triết lý sống chịu ảnh hưởng Nho giáo, đề cao kính trọng, khiêm nhường và trật tự xã hội. Đồng thời, trong bối cảnh hiện đại, cúi chào vẫn duy trì giá trị nhân văn sâu sắc, giúp con người kết nối, giữ gìn sự hòa hợp trong cộng đồng.

Có thể nói, cúi chào chính là “ngôn ngữ của sự kính trọng” : một nét đẹp văn hóa đã, đang và sẽ tiếp tục được người Hàn gìn giữ như một phần không thể thiếu trong căn tính dân tộc.

Theo Kim Chi Nha