Sự Thật Phũ Phàng Sau Những Bức Tranh Triệu Đô

Khi một tác phẩm nghệ thuật được gõ búa với mức giá hàng triệu đô la tại một phiên đấu giá danh tiếng, chúng ta đang thực sự chứng kiến điều gì? Một đỉnh cao của sáng tạo nhân loại, hay chỉ đơn thuần là một tài sản tài chính đang được giao dịch? Ngày nay, ranh giới giữa hai điều này đang trở nên mong manh hơn bao giờ hết. Chúng ta đang sống trong một "Kỷ nguyên Vật hóa" (The Age of Reification), nơi mọi thứ, kể cả nghệ thuật, đều có nguy cơ bị quy đổi thành một món hàng hóa với giá trị trao đổi.

Bài viết này sẽ đi sâu vào việc mổ xẻ mối quan hệ tay ba đầy phức tạp nhưng không thể tách rời giữa: Nghệ thuật – Tiền bạc – Thị trường, và đặt ra câu hỏi cấp bách: Liệu nghệ thuật có thể sống sót trước cơn thủy triều của chủ nghĩa tư bản và sự thống trị của đồng tiền?

Nghệ Thuật là Nghệ Thuật, Tiền là Tiền, Thị Trường là Thị Trường

Để hiểu được cuộc khủng hoảng, trước tiên chúng ta cần phải định nghĩa lại các vai trò một cách rõ ràng.

Nghệ thuật là gì?

"Nghệ thuật không tái tạo cái hữu hình; đúng hơn, nó làm cho cái vô hình trở nên hữu hình." – Paul Klee

Nghệ thuật, về bản chất, là một phương thức nhận thức và tư duy độc nhất của con người. Nó là cách chúng ta nhìn thế giới mà không một cỗ máy hay công thức thị trường nào có thể sao chép. Một tác phẩm vĩ đại không chỉ mang lại khoái cảm thị giác; nó đặt ra những câu hỏi về sự tồn tại, xã hội, thời gian và thân phận con người. Những bước ngoặt lớn trong lịch sử nghệ thuật – từ chủ nghĩa nhân văn thời Phục hưng, cuộc cách mạng thị giác của trường phái Ấn tượng, cho đến sự giải cấu trúc của nghệ thuật Tiền phong thế kỷ 20 – tất cả đều không xuất phát từ nhu cầu thị trường, mà từ sự dấn thân của người nghệ sĩ vào những câu hỏi của thời đại. Sức mạnh cốt lõi của nghệ thuật nằm ở sự "vô dụng" và khả năng gây khó chịu của nó, thách thức những điều không chắc chắn.

Tiền là gì?

"Một kẻ hoài nghi là người biết giá của mọi thứ nhưng không biết giá trị của bất cứ thứ gì." – Oscar Wilde

Tiền bạc chỉ có thể đo lường giá trị một cách định lượng, biến mọi thứ thành các đơn vị trao đổi. Nó phục vụ cho hiệu quả và sự lưu động mà chủ nghĩa tư bản đòi hỏi, nhưng hoàn toàn bất lực trong việc đánh giá giá trị định tính hay ý nghĩa văn cảnh. Khi chúng ta diễn giải giá trị của nghệ thuật chỉ bằng tiền, những chiều kích cảm xúc và sự thức tỉnh của con người sẽ bị xóa sổ. Những mức giá kỷ lục tại các phiên đấu giá có thể chiếm trọn mặt báo và kích thích giới đầu cơ, nhưng chúng không bao giờ là thước đo cuối cùng cho tầm quan trọng về mặt lịch sử hay văn hóa.

Thị trường là gì?

"Thời điểm một tác phẩm nghệ thuật trở thành hàng hóa, giá trị sử dụng ban đầu của nó sẽ bị xóa bỏ." – Walter Benjamin

Thị trường là một điều kiện cần thiết cho sự tồn tại của con người, tạo điều kiện cho việc trao đổi hàng hóa và dịch vụ – và nghệ thuật cũng không ngoại lệ. Người nghệ sĩ cần phải sống, và thị trường có thể giúp họ làm điều đó. Tuy nhiên, bản thân thị trường không thể là nghệ thuật. Lịch sử chưa bao giờ chứng kiến một thị trường nghệ thuật phát triển tỷ lệ thuận trực tiếp với chất lượng sáng tạo. Những tiến bộ vĩ đại nhất trong nghệ thuật xảy ra khi tinh thần con người hoạt động trong các lĩnh vực sáng tạo không bị ảnh hưởng bởi sự trao đổi thị trường trực tiếp.

Khi Thị Trường Bóp Méo Nghệ Thuật

Ngày nay, sự cân bằng mong manh giữa ba yếu tố trên đã sụp đổ. Nghệ thuật đang dần bị tái cấu trúc thành một công ty con của hệ sinh thái thị trường, và bản thân hành động sáng tạo cũng bị phụ thuộc vào logic của đồng vốn.

Tác phẩm nghệ thuật bị quy giản thành những con số trong hệ thống định giá của thị trường.

Tuổi thọ của chúng được kéo dài hay xóa sổ tùy thuộc vào tiềm năng đầu tư.

Bản chất của tác phẩm bị nhấn chìm trong danh mục đầu tư của một nhà sưu tập, biến mất như một bóng ma sau những đường cong của biểu đồ đấu giá.

Sự trỗi dậy của kỷ nguyên AI sẽ chỉ đẩy nhanh quá trình này. Các thuật toán sẽ giải mã "thẩm mỹ có thể sinh lời" và sao chép các hình thức được thị trường ưa chuộng. Lãnh thổ sáng tạo độc nhất của con người sẽ dần bị thay thế bằng các mẫu hình do dữ liệu điều khiển, và cuối cùng, tất cả sẽ được quy đổi thành những nhãn giá.

Con Đường Sống Sót Trong Kỷ Nguyên "Vật Hóa"

Khi thị trường trở thành mục tiêu của sáng tạo, chỉ còn lại cái vỏ rỗng của giá cả. Vậy, để nghệ thuật đương đại có thể tồn tại và phát triển trong bối cảnh này, cần có những chiến lược nào?

Nâng Cao Vốn Con Người Chuyên Môn: Một nền nghệ thuật cần vun đắp các chuyên gia được công nhận trên toàn cầu về phân tích thị trường, phê bình và giám tuyển. Các mạng lưới phê bình độc lập, các nhóm giám tuyển chuyên biệt và các nhà phân tích thị trường am hiểu dữ liệu phải hợp tác để chuyên nghiệp hóa mọi giai đoạn, từ sáng tạo, giám tuyển đến phân phối. Điều này tạo ra một "hệ miễn dịch" mạnh mẽ chống lại sự thao túng của thị trường.

Xây Dựng Mạng Lưới Giao Lưu Quốc Tế Bền Vững: Sự tham gia toàn cầu phải vượt ra ngoài những lần xuất hiện đơn lẻ. Cần phải tạo dựng các mối quan hệ lâu dài với các bảo tàng, phòng trưng bày, biennale và hội chợ nghệ thuật hàng đầu. Điều này cho phép các nghệ sĩ, giám tuyển và nhà phê bình lưu thông một cách tự nhiên trong các mạng lưới quốc tế và đóng góp một cách có ý nghĩa vào diễn ngôn toàn cầu.

Thiết Lập Hạ Tầng Thể Chế Đáng Tin Cậy: Để được công nhận trên thị trường toàn cầu, cần có các kho lưu trữ vững chắc, cơ sở dữ liệu giao dịch minh bạch, các viện nghiên cứu và hệ thống bảo quản chuyên nghiệp. Việc chuẩn hóa và số hóa các hồ sơ về xuất xứ, lịch sử triển lãm và tính xác thực sẽ đảm bảo sự tin cậy và định vị nền nghệ thuật của một quốc gia như một lực lượng uy tín.

Chuyên môn thúc đẩy quốc tế hóa; quốc tế hóa đòi hỏi cơ sở hạ tầng; và cơ sở hạ tầng duy trì cả hai. Chỉ bằng cách thúc đẩy cả ba một cách cân bằng, nghệ thuật đương đại mới có thể bảo vệ sự toàn vẹn của sáng tạo.

Đứng Trước Tấm Gương Cuối Cùng

Mục đích của bài phân tích này rất rõ ràng: bảo vệ sự thật cơ bản nhất rằng nghệ thuật là một hành động độc nhất của con người, và thành quả của nó phải tồn tại vì chính nhân loại.

Nghệ thuật mở rộng nhận thức và tư duy của chúng ta, mang lại những giá trị không bao giờ có thể thay thế bằng nhãn giá hay lợi nhuận đầu tư. Một khi nghệ thuật trở thành vật trang trí cho thị trường hoặc công cụ của đồng vốn, nó sẽ không còn là nghệ thuật nữa.

Đứng trước tấm gương của Kỷ nguyên Vật hóa, chúng ta có một mệnh lệnh cấp bách: giải phóng nghệ thuật khỏi bóng đen của đồng vốn và bảo vệ hành động sáng tạo nguyên bản cho nhân loại. Đó – và chỉ đó – là di sản mà chúng ta có thể vinh dự trao lại cho thế hệ tiếp theo.