Khi tri thức bị kiểm soát: Vì sao công nghệ in kim loại của Hàn Quốc không thể tạo nên cuộc cách mạng?

Ở Hàn Quốc, người ta thường tự hào rằng công nghệ in bằng chữ kim loại rời (movable metal type) của mình ra đời sớm hơn châu Âu 150 năm, với tác phẩm nổi tiếng “Jikji” (Thích Ca Chân Kinh) – được in từ năm 1377, trước cả Kinh Thánh Gutenberg.

Thế nhưng, trái với tiềm năng to lớn, công nghệ này lại không thể trở thành động lực cho một cuộc cách mạng tri thức hay kinh tế. Vì sao vậy?

Tri thức bị kiểm soát bởi triều đình

Từ thời Goryeo đến triều đại Joseon, việc in ấn và phát hành sách đều do hoàng thất nắm độc quyền. Không phải ai cũng có quyền xuất bản. Cơ quan xuất bản duy nhất chính là vua và triều đình, đồng thời cũng là cơ quan kiểm duyệt.

Triều đình quyết định:

• Nội dung tri thức được phép truyền bá
• Những cuốn sách nào được in
• In bao nhiêu bản và phân phối cho ai

Chính vì thế, các sách được in ra chỉ xoay quanh giáo dục Nho giáo và các văn bản phục vụ hành chính – không hơn. Những tư tưởng mới, kiến thức vượt ra ngoài hệ thống Nho giáo bị loại bỏ, không được xuất hiện trên mặt giấy.

Sự thiếu vắng tinh thần thương mại và khát vọng tri thức

Ở châu Âu thời kỳ đó, các nhà in tư nhân, giới thương nhân, nhà cải cách, nhà khoa học cùng thúc đẩy phong trào in ấn lan rộng. Nhưng ở Joseon, không có "nhà doanh nghiệp" nào như Gutenberg hay Schöffer – những người nhìn thấy cơ hội lan tỏa tri thức.

Người Joseon coi sách là biểu tượng thiêng liêng, dành riêng cho tầng lớp quý tộc trí thức. Nông dân, thương nhân, người thường dân không được xem là “xứng đáng” để chạm vào tri thức. Cách nghĩ này trở thành rào cản vô hình, khiến công nghệ in ấn chỉ trở thành di sản văn hóa – chứ không tạo ra bước nhảy vọt nào trong khoa học hay kinh tế.

Nếu lịch sử có thể quay lại…

Nếu triều đình Joseon từng cho phép in ấn hàng loạt bằng chữ Hangeul (chữ viết Hàn Quốc) trên nền công nghệ in kim loại, nếu tri thức được chia sẻ bằng ngôn ngữ của người dân, nếu những cải tiến trong nông nghiệp, y học, văn hóa và thương mại có thể lưu thông rộng rãi...

Thì có thể đất nước Hàn Quốc đã không phải chịu đựng một cách bị động trong các cuộc chiến như nhật xâm lược (Imjin war), chiến tranh Mãn Thanh, và sau đó là thời kỳ bị đô hộ.

Kinh tế hiện đại: Phát minh không đủ, quan trọng là thị trường

Lịch sử kinh tế hiện đại cũng chứng minh điều đó.

• MP3 – một phát minh của Hàn Quốc, ra đời sớm hơn cả Apple iPod
• Cyworld – mạng xã hội Hàn Quốc từng xuất hiện trước cả Facebook

Nhưng MP3 không thành công toàn cầu, còn Cyworld bị lãng quên, bởi vì chúng không tiếp cận được thị trường lớn và không thể "chạm đến cảm xúc của người tiêu dùng".

Ngược lại, iPod và Facebook trở thành biểu tượng toàn cầu – không phải vì công nghệ vượt trội, mà vì chiến lược tiếp thị (marketing) hiểu đúng thị trường, nắm bắt nhu cầu và cảm xúc đại chúng.

Bài học từ Jikji và iPod

Phát minh chỉ là điểm khởi đầu. Không có thị trường – phát minh mãi chỉ là di sản. Tri thức bị kiểm soát – xã hội không thể đổi mới

Đó là lý do vì sao "di sản vĩ đại" như Jikji không thể trở thành một cuộc cách mạng tri thức, và tại sao "sớm hơn không có nghĩa là thành công hơn".