Góc nhìn đa chiều : Có đáng không khi người Việt tố cáo đồng hương ở Hàn Quốc?

Người Việt tố cáo người Việt ở Hàn Quốc: Đúng hay sai, công bằng hay cay đắng?

Xa quê, nơi đất khách, ai cũng nghĩ rằng người đồng hương sẽ là chỗ dựa. Ấy vậy mà trong không ít câu chuyện, “người tố cáo người” lại là nỗi đau âm ỉ trong cộng đồng người Việt tại Hàn Quốc. Có những vụ việc mà chính đồng bào mình đã báo với cảnh sát hoặc cơ quan chức năng về những người làm việc bất hợp pháp.

Nghe qua, nhiều người thấy chua xót. Nhưng nếu nhìn kỹ, câu chuyện này không hề đơn giản chỉ là “ai đúng - ai sai”. Nó là vấn đề đa chiều, chạm đến lòng tự trọng, sinh kế, luật pháp và cả sự nhân văn.

Vì sao lại có chuyện người Việt tố cáo người Việt?

Nghe qua, việc đồng hương tố cáo nhau là điều khó chấp nhận. Ai cũng nghĩ “người cùng một nước thì phải thương nhau nơi xứ lạ”. Nhưng thực tế phức tạp hơn nhiều. Đằng sau hành động ấy có thể là những nguyên nhân không ai mong muốn:

1. Lợi ích cá nhân và sự cạnh tranh

Ở một số nhà máy, công việc, số lượng suất làm thêm có hạn. Nếu một người bị phát hiện làm chui, chỗ trống ấy sẽ dành cho người khác. Có người vì muốn giữ chỗ làm, muốn giành suất làm thêm nhiều giờ hơn mà sẵn sàng báo lại với quản lý hoặc cơ quan chức năng.
Nỗi sợ “mất phần” đôi khi mạnh hơn cả sự cảm thông.

2. Mâu thuẫn cá nhân

Cuộc sống xa nhà vốn nhiều áp lực. Những xung đột nhỏ như tranh chỗ ở, cãi vã nơi làm việc, hay thậm chí chỉ vì lời qua tiếng lại cũng có thể biến thành lý do để một người tố cáo người kia. Khi giận dữ, họ chọn cách “đâm sau lưng” thay vì đối thoại. Đây là kịch bản buồn nhưng không hiếm gặp.

3. Tuân thủ luật pháp và cái nhìn về công bằng

Có một bộ phận tin rằng: “Tôi tuân thủ luật, còn người khác thì lách luật, như vậy là không công bằng.”
Trong mắt họ, việc tố cáo không phải vì thù hằn, mà là hành động “làm đúng”. Họ nghĩ rằng điều đó sẽ góp phần làm trong sạch hình ảnh người Việt ở Hàn, để cộng đồng không bị đánh đồng là “hay làm chui”.

4. Áp lực từ môi trường và người xung quanh

Đôi khi, người tố cáo không hoàn toàn tự nguyện. Có trường hợp bị chủ ép phải khai báo để giữ công việc, hoặc để tránh bị liên lụy khi cảnh sát kiểm tra. Cũng có trường hợp người tố cáo chịu sức ép từ bạn bè, đồng nghiệp, thậm chí từ chính gia đình. Trong tình thế ấy, họ chọn cách “hy sinh” người khác để bảo vệ bản thân.

5. Văn hóa “ganh ghét” và sự chia rẽ tiềm ẩn

Đây là khía cạnh nhạy cảm nhưng có thật. Trong cộng đồng người Việt ở nước ngoài, thay vì gắn kết, đôi khi lại xuất hiện tâm lý đố kỵ: “Tại sao nó kiếm được nhiều tiền hơn mình?” hoặc “Nó làm sai mà không bị gì thì bất công quá.”
Những cảm xúc tiêu cực này tích tụ lâu ngày có thể bùng nổ thành hành động tố cáo.

Nhìn toàn cảnh, chuyện tố cáo không thể chỉ tóm gọn trong câu “người Việt không thương người Việt”. Đằng sau nó là lợi ích, là luật pháp, là mâu thuẫn cá nhân, là áp lực cuộc sống. Và cũng chính vì vậy, không thể dễ dàng gắn nhãn đúng - sai cho bất kỳ ai.

Đứng trên góc nhìn của người làm bất hợp pháp

Hãy thử đặt mình vào vị trí của một lao động bất hợp pháp ở Hàn Quốc. Phần lớn họ không khởi đầu với ý định “trốn luật”. Họ đến đây cùng giấc mơ giản dị: có tiền để gửi về nuôi cha mẹ, cho con cái học hành, hoặc đơn giản chỉ để bản thân không phải sống chật vật như những ngày ở quê.

Nhưng rồi thực tế đè nặng: chi phí thuê nhà cao ngất, tiền ăn uống, bảo hiểm, học phí, tất cả khiến đồng lương hợp pháp không đủ để xoay sở. Họ nhìn quanh, thấy bạn bè, thấy nhiều người khác cũng đi làm thêm ngoài giờ, cũng “chui” mà vẫn tồn tại được. Thế là họ tự trấn an: “Thôi thì, mình cũng chỉ cố gắng một chút, có ai biết đâu.”

Họ biết rõ rủi ro. Biết rằng nếu bị bắt, có thể mất việc, mất visa, thậm chí bị trục xuất. Nhưng trong lúc cần tiền gấp, cái “nguy cơ xa” ấy mờ nhạt hơn nhiều so với nỗi lo “tháng này lấy gì trả nợ, gửi gì về cho con”. Và rồi, một ngày nào đó, họ bị tố cáo.

Không chỉ là cảnh sát gõ cửa hay cuộc gọi từ chủ lao động. Điều đau hơn là nhận ra người báo tin lại chính là đồng hương, người mà họ từng nghĩ là cùng cảnh ngộ, cùng xa quê, cùng chịu đựng. Trong khoảnh khắc ấy, cảm giác không chỉ là sợ hãi, mà còn là sự phản bội. Giữa đất khách, họ mong một cái bắt tay, một ánh mắt cảm thông, nhưng thứ họ nhận được lại là ánh nhìn lạnh lùng và lá đơn tố cáo.

Hãy thử tự hỏi: khi đó, bạn có thấy lòng mình quặn thắt không? Có cảm giác như mình không chỉ mất việc, mà còn mất luôn một phần niềm tin vào cộng đồng không?

Điều này không đồng nghĩa với việc họ hoàn toàn đúng khi làm bất hợp pháp. Nhưng nếu đặt mình vào vị trí ấy, bạn sẽ thấy sự lựa chọn của họ không phải lúc nào cũng vì tham lam hay lười biếng. Nhiều khi đó là quyết định sinh tồn - một lựa chọn không đẹp, nhưng trong mắt họ, là lựa chọn duy nhất còn lại.

Cái đau nhất chính là sự giằng xé: biết sai nhưng vẫn phải làm, biết nguy hiểm nhưng vẫn lao vào. Và khi bị đồng hương tố cáo, nỗi đau ấy không chỉ nằm ở mất mát vật chất, mà còn khắc sâu thành vết thương tinh thần.

Góc nhìn của người tố cáo

Khi nhắc đến hai chữ “tố cáo”, nhiều người lập tức nghĩ ngay đến phản bội, đến nhẫn tâm. Nhưng có thật sự công bằng nếu ta chỉ nhìn sự việc từ một chiều như thế? Người đứng ra tố cáo, đôi khi, cũng không phải là kẻ xấu xa hay vô tình vô nghĩa. Họ có thể mang trong lòng những lý do mà nếu bình tâm ngồi xuống, ta sẽ thấy khó mà gạt đi.

Trong mắt nhiều người, việc một số lao động bất hợp pháp bị bắt giữ khiến cả cộng đồng người Việt ở Hàn bị “vạ lây”. Có những chủ lao động thẳng thừng nói: “Người Việt nhiều khi toàn làm chui, toàn dính rắc rối, thôi tôi thuê người quốc tịch khác cho yên tâm.”
Chỉ vì một vài trường hợp vi phạm, hình ảnh chung bị ảnh hưởng. Và thế là những người tuân thủ luật pháp cảm thấy mình bị thiệt thòi, bị đánh đồng. Trong hoàn cảnh đó, hành động tố cáo không chỉ là để “bắt lỗi” một cá nhân, mà còn như một cách tự vệ cho cả cộng đồng.

Có những người đã chọn con đường hợp pháp, chấp nhận làm ít giờ, lương ít hơn, sống chật vật hơn. Khi họ nhìn thấy người khác “lách luật” để có thu nhập cao gấp đôi, gấp ba, họ thấy trong lòng dấy lên sự bất công. “Tại sao mình chật vật thế này còn người kia lại được lợi từ việc làm sai luật?”
Trong sự so sánh ấy, hành động tố cáo không chỉ là tuân thủ luật, mà còn là một cách tìm lại sự cân bằng cho chính bản thân.

Không phải lúc nào việc tố cáo cũng đến từ sự chủ động. Có khi, họ bị chủ lao động gây sức ép: “Nếu không báo, cậu sẽ bị liên lụy.” Có khi, họ lo sợ nếu cảnh sát điều tra, bản thân mình – dù không sai – cũng sẽ bị kéo vào rắc rối. Trong tình thế đó, “tố cáo” trở thành lựa chọn ít đau đớn hơn để bảo toàn vị trí và cuộc sống hiện tại.

Một số người mang niềm tin chắc chắn rằng: “Luật là luật. Nếu ai cũng vì hoàn cảnh mà làm sai, thì luật tồn tại để làm gì?”
Họ có thể không vô cảm, nhưng trong suy nghĩ, luật pháp chính là nền tảng duy nhất để một xã hội vận hành công bằng. Với họ, sự cảm thông không thể đứng cao hơn luật pháp. Và hành động tố cáo, trong bối cảnh này, được xem như trách nhiệm công dân, chứ không phải là sự phản bội.

Thực tế, không phải ai tố cáo cũng thấy nhẹ nhõm. Có người làm xong rồi về nhà mất ngủ, ám ảnh với câu hỏi: “Mình có quá nhẫn tâm không?” Nhưng cũng có người lại tự nhủ: “Nếu mình không làm, rồi sẽ có người khác làm. Thà mình chủ động, còn hơn để mọi thứ vượt ngoài tầm kiểm soát.”
Trong họ luôn có một sự giằng xé - giữa luật và tình, giữa cái đúng hợp pháp và cái đúng nhân văn. Và đó là nỗi đau thầm lặng mà ít ai thấy được.

Vậy, đúng hay sai?

Đây chính là nút thắt khiến nhiều người day dứt: chuyện người Việt tố cáo người Việt ở đất khách, liệu có thể dễ dàng quy kết là đúng hay sai?

Nếu đứng ở phía người làm chui, sự tố cáo mang màu sắc phản bội. Họ nghĩ: “Cùng là người Việt xa xứ, tại sao không đỡ nhau, lại quay lưng tố nhau? Chẳng lẽ luật pháp quan trọng hơn tình đồng hương, quan trọng hơn giọt mồ hôi lam lũ đang rơi xuống từng ngày?” Trong mắt họ, đó là sự tàn nhẫn.

Ngược lại, nếu đứng từ góc nhìn người tuân thủ luật pháp, câu chuyện lại hoàn toàn khác. Họ thấy mình phải chật vật bám víu từng đồng hợp pháp, phải cắt bớt chi tiêu, phải chịu nhiều thiệt thòi chỉ để không vượt rào. Khi nhìn người khác bất chấp luật mà hưởng lợi nhiều hơn, họ thấy bất công. Trong hoàn cảnh ấy, tố cáo không còn là phản bội, mà là bảo vệ sự công bằng, bảo vệ uy tín của cộng đồng, bảo vệ chính mình khỏi những liên lụy có thể xảy ra.

Chúng ta không thể dùng lằn ranh trắng đen để gán nhãn cho một câu chuyện vốn quá nhiều mâu thuẫn. Bởi bản chất con người vốn phức tạp. Người làm chui cũng không hẳn là “tham lam”, mà có thể chỉ vì muốn gửi thêm chút tiền về cho con đi học. Người tố cáo cũng không hẳn là “nhẫn tâm”, mà có thể chỉ vì tin rằng luật pháp là nền tảng tối thiểu để cộng đồng được tôn trọng.

Vậy ai đúng? Ai sai? Hay cả hai đều đúng theo cách riêng của mình, và cũng đều mang trong tim một góc sai lầm nào đó?

Điều đáng buồn nhất, có lẽ, không nằm ở chỗ đúng hay sai, mà ở chỗ sự chia rẽ đang khoét sâu thêm khoảng cách giữa những người cùng chung dòng máu. Khi một cộng đồng đánh mất sự tin tưởng lẫn nhau, thì cho dù luật pháp có được bảo toàn, tình người lại bị rạn nứt. Và trong cái rạn nứt ấy, mỗi người đều lạc lõng hơn, đơn độc hơn trên đất khách.

Có lẽ, thay vì tìm câu trả lời “đúng / sai” tuyệt đối, điều chúng ta cần là một khoảng lặng để tự vấn. Mỗi cá nhân hãy hỏi mình: “Nếu ở vào vị trí ấy, tôi sẽ làm gì? Tôi chọn luật hay chọn tình? Và liệu có cách nào để giữ được cả hai?” Bởi đôi khi, chính những câu hỏi không có lời giải mới đủ sức nhắc ta nhớ: làm người chưa bao giờ đơn giản, đặc biệt là khi sống xa quê hương.

Cái giá của sự tố cáo

Dù đúng hay sai, điều không thể phủ nhận là sự chia rẽ. Một cộng đồng vốn đã phải vật lộn để hòa nhập, nay lại thêm nghi ngờ và dè chừng lẫn nhau. Người Việt gặp nhau ở chợ, ở xưởng, thay vì thấy ấm áp thì đôi khi lại thấy ngại ngần: “Không biết người này có thể tin được không?”.

Đó mới là điều đau lòng nhất. Khi lẽ ra xa quê, ta cần dựa vào nhau, thì thực tế lại có những vết nứt khó hàn gắn.

Câu hỏi để tự vấn

Thay vì cố gắng kết luận, có lẽ điều cần hơn là mỗi người tự hỏi bản thân:

• Nếu tôi đang làm chui, tôi có dám chấp nhận rủi ro bị tố cáo không?
• Nếu tôi tố cáo, mục đích của tôi là vì lợi ích cá nhân, hay vì cộng đồng?
• Luật pháp có quan trọng hơn tình đồng hương? Hay tình đồng hương nên vượt lên luật pháp?
• Điều gì mới thực sự giúp cộng đồng người Việt ở Hàn mạnh mẽ hơn: che giấu hay thẳng thắn?

Những câu hỏi ấy không dễ trả lời. Nhưng chúng cần được đặt ra, để ai cũng tự nhìn lại mình.

Lành răn giữa đúng và sai là khoảng xám

Chuyện người Việt tố cáo người Việt ở Hàn Quốc là một thực tế buồn, nhưng cũng là cơ hội để chúng ta nhìn lại mối quan hệ cộng đồng. Không có một đáp án duy nhất cho câu hỏi “đúng hay sai”. Bởi đôi khi, sự thật nằm trong vùng xám, nơi mà lý lẽ và cảm xúc không song hành.

Có lẽ điều quan trọng hơn cả là: thay vì chỉ trích nhau, chúng ta cần tìm cách lắng nghe nhau, hiểu hoàn cảnh của nhau, và nếu có thể, mở ra những lựa chọn hợp pháp hơn để không ai phải rơi vào thế bị tố cáo.

Đúng hay sai, công bằng hay cay đắng : câu trả lời không nằm ở một cá nhân, mà nằm ở chính cách chúng ta muốn xây dựng cộng đồng người Việt nơi đất khách này.

Kim Chi Nha