Kiếm tiền ở âm phủ để tiêu ở dương gian... đắng lòng sau vẻ đẹp của những cơn sóng Jeju

Mình từng nghĩ về Jeju như một nơi để nghỉ dưỡng, nơi có biển xanh, cánh đồng cải vàng, những quán cà phê xinh đẹp nằm sát vách đá đen tuyền. Nhưng rồi một ngày, khi vô tình xem đến cảnh IU gào khóc, lật bàn cúng trong phim Khi cuộc đời cho bạn quả quýt, mình như bị kéo xuống tận đáy biển nơi những người phụ nữ tên Haenyeo vẫn đang miệt mài bơi giữa cái lạnh buốt, nín thở trong im lặng, sống giữa ranh giới mong manh của sự sống và cái chết. 

Trên phim đã khắc họa 80% sự thật đằng sau nghề lặn biển, nhưng khi mình tìm hiểu sâu đằng sau màn ảnh, câu chuyện thật còn nhói lòng hơn. Mỗi lần nghe tiếng “sumbisori”, âm thanh đặc trưng khi các nữ thợ lặn Haenyeo trồi lên khỏi mặt nước, có rất nhiều người vừa thở phào vừa rùng mình. Đó không chỉ là hơi thở sau một lần lặn sâu mà còn là ranh giới giữa sự sống và cái chết. Là minh chứng cho một nghề đã đi qua cả trăm năm thăng trầm, từng khiến vua Jeongjo sau khi nghe kể đã bỏ luôn món bào ngư yêu thích, vì quá ám ảnh. 

Có những người phụ nữ ngoài 60, thậm chí 80 tuổi, ngày ngày lặn xuống biển sâu 10m, không bình dưỡng khí, không đồ bảo hộ hiện đại. Họ làm việc 6–7 tiếng mỗi ngày, giữa mùa đông lạnh cắt da. Cứ mỗi lần lặn, họ nín thở suốt một phút, liên tục suốt nhiều tiếng đồng hồ. Họ làm vậy để kiếm tiền nuôi con, dựng nhà, đóng học phí, chữa bệnh cho chồng.

Chỉ một câu nói truyền miệng của người dân đảo cũng đủ khiến mình lạnh sống lưng: “Kiếm tiền ở âm phủ để tiêu ở dương gian”. Không phải một hình tượng ẩn dụ hay lời phóng đại. Đó là sự thật trần trụi về nghề Haenyeo, nơi hơi thở khi trồi lên khỏi mặt nước không chỉ là sự sống mà còn có thể là lần cuối cùng. Bởi vì nghề hải nữ không chỉ nguy hiểm, dễ gặp tai nạn, hạ thân nhiệt, bị tấn công bởi sinh vật biển,  mà còn là một gánh nặng kéo dài qua nhiều thế hệ. 

Từ thời Joseon, phụ nữ bị bắt buộc phải thay đàn ông làm nghề cống nạp bào ngư, sau khi nhiều thợ lặn nam bỏ trốn hoặc thiệt mạng. Có cả bài dân ca xứ đảo hát rằng: “Nếu sinh con gái, thà lật úp nó chết còn hơn để nối nghiệp hải nữ.” Thế nhưng, cũng chính những người phụ nữ ấy, bằng tất cả sự kiên cường và tận tụy, đã biến Haenyeo thành biểu tượng tinh thần của đảo Jeju. Họ không chỉ lặn, họ gìn giữ văn hóa từ nghi lễ cúng biển Jamsoo Gut đến bài ca Haenyeo Norae, từ những buổi dạy nghề cho con cháu đến việc cùng nhau xây đường, dựng trường học, cộng đồng Haenyeo trở thành hình ảnh sống động về lòng đoàn kết, tinh thần nữ quyền và sự gắn bó với tự nhiên.

UNESCO đã công nhận “Văn hóa Haenyeo Jeju” là Di sản Văn hóa Phi vật thể của Nhân loại và gần đây nhất, vào tháng 3/2025, Cảnh sát biển Jeju còn thành lập “Đội cứu hộ Haenyeo”, một minh chứng rằng nghề này không chỉ là ký ức, mà còn là hy vọng bảo vệ và tiếp nối.

Ở Jeju, người ta có thể mặc thử đồ lặn Haenyeo, nghe họ hát, trải nghiệm lặn biển cùng họ, hay ghé qua bảo tàng Haenyeo để hiểu rõ hơn về những ký ức bị sóng gió xóa nhòa. Thế nhưng, số lượng Haenyeo đang giảm nhanh khi năm 2019 là 3.820 người, đến 2021 chỉ còn hơn 3.400. Cũng phải thôi, ai lại chọn một công việc gắn liền với ranh giới giữ sự sống và cái chết hàng ngày như vậy được?

Dù tương lai ra sao, với mình, Jeju không chỉ đẹp vì núi đá, biển xanh hay những con đường phủ đầy quýt chín. Jeju đẹp nhất là khi người ta hiểu rằng vẻ đẹp đó đã được đánh đổi bằng bao nhiêu hơi thở suýt đứt của những hải nữ. Bằng những giọt nước mắt nuốt vào lòng của người mẹ, người vợ, người con gái, những người từng phải chọn giữa sống sót và tiếp tục gánh vác gia đình.