Hàn Quốc và Xu Hướng “Tâm Linh Nhưng Không Tôn Giáo” – Khi Chánh Niệm Quan Trọng Hơn Đức Tin

Hàn Quốc chưa bao giờ có một tôn giáo thống lĩnh, mà luôn là sự giao thoa giữa nhiều niềm tin khác nhau. Đạo Phật, Kitô giáo, Nho giáo và cả các truyền thống shaman (đồng cốt) đã cùng tồn tại, tạo nên một bức tranh tín ngưỡng đa dạng. Tuy nhiên, dù trong nhiều thập kỷ qua gần một nửa dân số tự nhận mình có đức tin, số lượng người gắn bó với tôn giáo chính thống lại đang giảm mạnh.

Năm 2021, khảo sát của Gallup Korea cho thấy 60% người Hàn không có tôn giáo – tăng so với mức 50% năm 2014 và 47% năm 2004. Điều này đặc biệt rõ ràng ở thế hệ trẻ, khi ngày càng ít người chọn gắn bó với các tổ chức tôn giáo truyền thống. Nhà thờ không còn đông đúc như trước, số lượng người xuất gia theo Phật giáo giảm đáng kể, và những lễ nghi tập thể không còn thu hút như trước đây.

Nhưng sự suy giảm này không có nghĩa là đời sống tâm linh của người Hàn đang phai nhạt. Có lẽ, nó chỉ đang thay đổi hình thức. Ngày nay, nhiều người không còn theo một tôn giáo cụ thể nhưng vẫn thực hành thiền định, tham gia các khóa tĩnh tâm hay tìm đến những hình thức tâm linh cá nhân, không ràng buộc bởi giáo lý hay tổ chức nào.

Tâm Linh Cá Nhân – Khi Chánh Niệm Trở Thành Xu Hướng

Nhiều học giả gọi xu hướng này là “phi tôn giáo hóa”, nhưng giáo sư Brian Somers từ Đại học Dongguk lại nhìn nhận theo một cách khác: “Thực ra, đây là sự tái định nghĩa tôn giáo. Người Hàn không từ bỏ thực hành tâm linh, họ chỉ đang rời xa những hệ thống giáo điều cứng nhắc để tìm kiếm một điều gì đó cá nhân hơn, trải nghiệm hơn và có ý nghĩa với cuộc sống của họ.”

Điều này thể hiện rõ trong sự gia tăng số người theo đuổi lối sống “tâm linh nhưng không tôn giáo” (SBNR - Spiritual But Not Religious). Họ có thể tham gia vào các chương trình templestay ở chùa, thực hành thiền định tại nhà, hoặc thậm chí tìm đến các truyền thống shaman và bói toán – không phải vì niềm tin mù quáng, mà vì họ tìm thấy sự an yên và kết nối trong đó.

Theo nghiên cứu của giáo sư Chung Jae-young tại Đại học Thần học Thực hành Icheon, 24% người Hàn không theo tôn giáo vẫn tự nhận mình có đời sống tâm linh. Họ có thể thực hành thiền định, cầu nguyện một cách cá nhân, hoặc khám phá những hình thức tâm linh khác.

Một minh chứng rõ ràng cho xu hướng này là sự phát triển mạnh mẽ của các chương trình templestay. Vốn được tổ chức để giới thiệu đời sống tu hành Phật giáo, templestay nay đã trở thành những khóa tĩnh tâm dành cho tất cả mọi người. Năm 2024, số lượng người tham gia đạt kỷ lục 620.000, với đủ mọi tầng lớp, từ sinh viên, nhân viên văn phòng đến những người tìm kiếm sự cân bằng trong cuộc sống.

Lee Ji-hoon, một nhà thiết kế đồ họa 29 tuổi tại Seoul, chia sẻ: “Tôi lớn lên trong một gia đình theo đạo Thiên Chúa, nhưng dần dần không còn cảm thấy kết nối với nhà thờ. Một người bạn giới thiệu tôi đến templestay, và tôi thực sự bất ngờ. Thiền giúp tôi tĩnh tâm, cảm thấy nhẹ nhàng hơn. Tôi không tự nhận mình là Phật tử, nhưng tôi chắc chắn thấy giá trị của những thực hành này.”

Phật Giáo – Thích Nghi Tốt Hơn Trong Sự Chuyển Dịch Tâm Linh

Là tôn giáo lớn thứ hai tại Hàn Quốc, Phật giáo dường như đang thích nghi tốt hơn so với Kitô giáo trước sự thay đổi trong đời sống tâm linh. Theo khảo sát của Hankook Research năm 2024, 51% người Hàn không có tôn giáo, 20% theo Tin lành, 17% theo Phật giáo và 11% theo Công giáo.

Khác với các nhà thờ Kitô giáo đang gặp khó khăn trong việc giữ chân tín đồ trẻ tuổi, Phật giáo Hàn Quốc đã tiếp cận nhóm SBNR một cách tự nhiên hơn. Nguyên nhân là vì trong bản chất, Phật giáo, đặc biệt là thiền phái Seon (Zen), luôn đặt trọng tâm vào trải nghiệm cá nhân thay vì giáo lý cứng nhắc.

Giáo sư Somers lý giải: “Người trẻ ngày nay coi trọng sự tự nhận thức hơn là những quy tắc tôn giáo. Phật giáo có một lợi thế lớn là luôn khuyến khích thực hành trực tiếp, không ép buộc niềm tin. Điều này khiến nó dễ dàng thu hút những ai tìm kiếm sự bình yên nội tại mà không muốn gắn bó với tổ chức tôn giáo.”

Để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng, các tổ chức Phật giáo Hàn Quốc cũng đã hiện đại hóa phương thức truyền bá. Các chương trình chánh niệm và thiền định không còn giới hạn trong chùa chiền, mà đã mở rộng ra các trường đại học, doanh nghiệp và thậm chí cả các ứng dụng di động. Đại học Dongguk đã tích hợp thiền định vào chương trình tư vấn tâm lý, trong khi K-Meditation – một phiên bản thiền Phật giáo mang tính ứng dụng cao – đang ngày càng trở nên phổ biến.

Dẫu vậy, không phải ai cũng đồng tình với sự thay đổi này. Một số người lo ngại rằng việc "đại chúng hóa" thiền và chánh niệm có thể khiến Phật giáo trở thành một công cụ "self-help" hơn là một con đường tu tập thực sự.

“Có một ranh giới mong manh giữa việc làm cho Phật giáo trở nên dễ tiếp cận hơn và biến nó thành một trào lưu trị liệu tâm lý đơn thuần,” giáo sư Somers cảnh báo.

Tương Lai Của Đời Sống Tâm Linh Tại Hàn Quốc

Liệu sự suy giảm của tôn giáo có đồng nghĩa với việc con người ngày càng mất kết nối với tinh thần? Giáo sư Chung cho rằng không.

“Hàn Quốc luôn có cách tiếp cận tôn giáo linh hoạt – con người kết hợp nhiều đức tin để phù hợp với nhu cầu cá nhân. Nếu chỉ xét trên khía cạnh tổ chức, tôn giáo đang suy giảm. Nhưng nếu hiểu tôn giáo là sự tìm kiếm ý nghĩa cuộc sống, thì nó chỉ đơn giản là đang biến đổi.”

Có thể trong tương lai, các cộng đồng tâm linh mới sẽ xuất hiện, không thuộc về bất kỳ tôn giáo nào mà là sự kết hợp của thiền định, shaman, tâm lý học và ý thức cá nhân. Điều này cũng phản ánh rõ nét tinh thần của người Hàn hiện đại – không cần một nhãn mác tôn giáo, nhưng vẫn mong muốn một đời sống tâm linh sâu sắc.