Đa Cấp và Mối Quan Hệ Thân Quen: Chiến Lược “Mềm” Nhưng Hủy Diệt Từ Bên Trong

Trong suốt hơn một thập kỷ qua, mô hình kinh doanh đa cấp (MLM) đã trở thành nỗi ám ảnh tại nhiều quốc gia châu Á, đặc biệt là ở Hàn Quốc và Việt Nam. Với chiến lược đánh mạnh vào niềm tin cá nhân và các mối quan hệ thân thiết, MLM đã lôi kéo hàng triệu người vào vòng xoáy tài chính – nơi mà chỉ số ít ở “đỉnh kim tự tháp” thực sự có lãi.

Không giống các hình thức kinh doanh thông thường, MLM dựa gần như hoàn toàn vào mạng lưới người quen – bạn bè, đồng nghiệp, họ hàng. Đây chính là lý do mô hình này “lan nhanh như virus” trong các cộng đồng có tính kết nối cao.

Tại Hàn Quốc, một nghiên cứu của Cơ quan Bảo vệ Người tiêu dùng Hàn Quốc (Korea Consumer Agency) công bố năm 2022 cho biết: Gần 80% người tham gia đa cấp cho biết họ bị mời gọi bởi người quen thân thiết. Trong số này, hơn 60% đồng ý tham gia vì ngại từ chối hoặc vì nể tình.

Tình trạng tương tự cũng xảy ra tại Việt Nam. Theo báo cáo của Cục Cạnh tranh và Bảo vệ Người tiêu dùng (Bộ Công Thương), năm 2021: Trên 90% nhà phân phối mới được tuyển dụng thông qua mối quan hệ cá nhân. 70% số người tham gia rút lui chỉ sau 6 tháng do không đạt được lợi nhuận mong muốn, chủ yếu vì không thể tuyển dụng người mới.

Chiến thuật dựa vào niềm tin giữa người thân chính là lý do MLM phát triển mạnh trong cộng đồng tôn giáo, làng quê, trường học và thậm chí là... chùa chiền. Hệ thống đa cấp khuyến khích người tham gia “tuyển nóng” những người gần gũi nhất, vì biết rằng: Họ khó từ chối lời mời từ người quen. Họ không nghi ngờ động cơ vì “người thân làm sao lừa mình.”

Tuy nhiên, thực tế là người mời gọi thường chính là nạn nhân đầu tiên – họ bị dụ tham gia với hứa hẹn làm giàu, và để lấy lại tiền đã bỏ ra, họ buộc phải kéo theo người khác.

Tại Hàn Quốc, theo thống kê từ Ủy ban Thương mại Công bằng Hàn Quốc (KFTC): Trong số hơn 8.000 công ty kinh doanh theo mạng được cấp phép, chỉ khoảng 1% số người tham gia có thu nhập ròng dương (tức là sau khi trừ chi phí, họ có lời). Năm 2021, gần 15.000 đơn khiếu nại liên quan đến MLM được gửi tới cơ quan chức năng, chủ yếu là về lừa đảo, ép mua hàng và cắt đứt liên lạc sau khi đóng tiền.

Tại Việt Nam, Bộ Công Thương ghi nhận:  Năm 2022, cả nước có khoảng 23 công ty đa cấp được cấp phép, nhưng nhiều vụ việc vi phạm pháp luật vẫn diễn ra dưới hình thức trá hình. Trong số gần 900.000 người từng tham gia đa cấp, hơn 80% không kiếm được bất kỳ thu nhập nào, hoặc thậm chí bị lỗ vì phải mua sản phẩm định kỳ để “duy trì cấp bậc”.

Đa cấp không đơn thuần chỉ là mô hình kinh doanh – nó là cuộc chiến khai thác niềm tin cá nhân. Và khi người thân trở thành mắt xích trong chuỗi lừa dối này, hậu quả không chỉ là tiền bạc, mà còn là sự đổ vỡ của niềm tin, tình cảm và cả danh dự. 

Chống đa cấp không chỉ là trách nhiệm của cơ quan chức năng – mà còn là trách nhiệm của mỗi người dân. Hãy tỉnh táo trước những lời rủ rê “ngọt ngào” nhưng mơ hồ. Đừng để tình thân trở thành vết cắt sâu nhất trong đời bạn.